Հայության գերխնդիրը` Զինանշանի վրա

Իսկ դուք գիտեի՞ք, որ Ֆլորենցիայի գլխավոր տաճարը կառուցված է ներկայիս Իտալիայում քրիստոնեություն տարածող հայազգի Մինասի աճյունի վրա, գիտեի՞ք, որ Եգիպտոսի երկու խալիֆներն ու առաջին վարչապետը հայեր էիր, կամ որ Բյուզանդիան ժամանակին հայկական դինաստիա է ղեկավարել, կամ որ Սիրիայի բանակում հայերը գեներալներ են ունեցել, կամ որ Պորտուգալիան երկիր է դարձել Գալուստ Գյուլբենկյանի հաշվին, գիտե՞ք, թե ովքեր են հայերը եղել Հնդկաստանում կամ Իրանում, դե Սինգապուրի մասին էլ չասեմ, այստեղ նույնիսկ երկրի խորհրդանիշն է հայի ձեռքի գործը:

Իսկ դուք չե՞ք մոռացել, որ Հայաստանը 22 տարի առաջ դեռ Խորհրդային Միության մասն էր, չե՞ք մոռացել, որ Հայաստանի Հանրապետությունը անկախացել է մի հսկա երկրից, անջատվել է փլուզվող համակարգից, որտեղ ձևը միշտ ճնշել է բովանդակությանը, կամ որ Հայաստանը այսօր ղեկավարող սերունդը ապրել է հենց այդ երկրում, կամ որ կրթություն ստացել է այնտեղ, մանկություն, պատանեկություն և նույնիսկ երիտասարդություն ապրել է այլ երկրում, դե Կոմկուսի ազդեցության մասին էլ չասեմ, այստեղ անդամագրվում էին նույնիսկ այն հայերը, որոնք մի օրում դարձան ազգայնականներ:

Առաջին պարբերությունը Հայկական Աշխարհն է, երկրորդը` Հայաստանի Հանրապետությունը: Անցած 22 տարում երկու Հայաստանները ավելի ուժեղ են բախվում  իրար, իրար չեն հասկանում: Գերխնդիրը մեկն է` ինչպես միացնել երկու` բոլորովին տարբեր Հայաստանները: Ես դեռ չգիտեմ, բայց գիտեմ, որ դա պետք է անել...

Միջազգային ներկա համակարգը ստեղծվել է ընդամենը տասնամյակներ առաջ, պետք չէ շրջապատող ներկան ընդունել որպես աքսիոմատիկ ճշմարտություն, մինչև Առաջին աշխարհամարտը մենք այլ աշխարհում էինք ապրում, այլ աշխարհում ենք ապրելու նաև վաղը:

Ու հենց վաղվա պետության տեսակի մասին է պետք մտածել: Անտանելի, ուղղակի զզվելի է անընդհատ սպասել, որ ինչ-որ տեղ, ինչ-որ բան ստեղծվի, որ մենք օգտագործենք, պետության նոր տեսակ ստեղծել կարելի է, ու դա պետք է մենք անենք...

Իսկ մինչև այդ, Հայաստանի զինանշանի Առյուծը կշարունակի թեքել հայացքը Արծիվից, նրանք իրար չեն հասկանում: 

P.S. Չի բացառվում, որ մոտ ապագայում «Երկիրը երկիր չի» անհեթեթ արտահայտությունը  շատ էլ խորափիլիսոփայական հնչի: Հայությանը «Երկրի» նոր համակարգ է անհրաժեշտ: 

«Ալիևագիտություն».զավեշտ, որի մասին պետք է մտածել

Ադրբեջանում նոր գիտություն են հիմնել` “Aliyevshunasliq”, այսինքն` ալիևագիտություն: Հեյդար Ալիևի կյանքը ուսումնասիրող «գիտությունը» հիմնվել է երկրի Գիտությունների Ակադեմիայի պատմության ինստիտուտի շրջանակներում: Զավեշտալի փաստի առաջին արձագանքը Ադրբեջանի բռնապետական լինելն է` «որդին աստվածացնում է հորը», բայց փաստը շատ ավելի խորը մտորելու առիթ է տալիս:

Մինչև միաստվածության հաղթարշավը, հեթանոս աշխարհում տարածության և ժամանակի ընկալման բոլորովին այլ համակարգ էր գործում: Մարդկանց շրջապատող աշխարհն ու իրադարձությունների զարգացման ընթացքը ցիկլային էր, ամեն ինչ ինչ-որ պահի սկսում էր կրկնվել, միաստվածությունը տվեց սկիզբ ու վերջ, աշխարհի ստեղծումից մինչև Ահեղ Դատաստան, սկզբի և վերջի համանման պատկերացնումները միաստվածային բոլոր կրոնների հիմքն են: Սկզբի և վերջի պատկերացումը միայն կրոնական խնդիր չէ, սկիզբ է պետք նաև ժողովրդին, ազգին, պետությանը. օրինակ` Հայկ Նահապետից մինչև 3-րդ հանրապետություն, կամ «Միշտ եղել ենք հզորների գերին, պայքարել ենք, անկախացել, ուռա...»: Բայց ինչ անել, երբ Հայկ Նահապետ չկա, երբ կրոնը չի կարող դեր ունենալ ու տալ սկզբի պատշաճ ընկալում, /որովհետև խորհրդային անաստվածությունից դեռ 20 տարի է անցել/, առանց սկզբի աշխարհը հեթանոսական է ընկալվում, ցիկլերով, ու դառնում է անհասկանալի մյուսների համար, հետևաբար սկիզբը պետք է ստեղծել: Սա Ադրբեջանում դժվար թե հասկանում են, ամեն ինչ բնազդով է արվում, բնազդով է նաև քարոզվում ատելությունը, դրա կարիքը շատ մեծ է...

Հայերս հարևան երկրի համար շատ կարևոր ենք, պատկերացրեք` աշխարհում հայ չկա, չկա Հայաստան և Արցախ. Ադրբեջանը մի քանի տարի հետո կդադարի գոյություն ունենալ, իսկ «ադրբեջանցի» չի լինի մի քանի ամսից: Ինքնության փնտրտուքները առանց թշնամու դատապարտված են: Եթե չկա սկիզբ, ընդհանուր պայքարի զգացում, ժողովուրդ չի ձևավորվում: Մենք այդ փուլն անցել ենք շատ վաղուց, հարևան երկրում գործընթացը սկսվել է 90-ականներին: Հեյդար Ալիևին գիտության ճյուղ դարձնելը սկիզբը գտնելու նրանց բնազդի հուսահատ դրսևորումն է, հայերից թշնամի դարձնելը նրանց` լավի ու վատի տարանջատման բնազդի` անհաջող արտահայտումը:

Ինքնության և աշխարհում իրենց տեղը գտնելու ամենօրյա խնդիրը հարևանների մոտ դեռ շատ երկար է շարունակվելու, այս ընթացքում հակամարտությունը ընդգծված միջքաղաքակրթական տեսք է ստանալու, Արցախ-Ադրբեջանից Աշխարհ-Ադրբեջան հակամարտության վերափոխումը մեր աչքի առաջ է տեղի ունենում, այս ընթացքում «սաֆարովներ», «ականջակտրումներ» ու «ալիևագիտություններ» դեռ շատ են լինելու.

P.S. Մոտակա տասնամյակներում KilDim մուլտֆիլմերը սցենարի անսպառ աղբյուր կունենան: